Czy alimenty ulegają przedawnieniu?

Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

Alimenty to zatem świadczenia pieniężne lub świadczenia w naturze wobec osób, które własnymi siłami nie mogą uzyskać możliwości utrzymania samych siebie. Obowiązek alimentacyjny wynika bezpośrednio z przepisów prawa i nie można się go zrzec ani nie można go przenieść na inną osobę. Nie można także zrzec się ani przenieść na inną osobę prawa do alimentów.

W jaki sposób przedawniają się alimenty?

Od samego obowiązku alimentacyjnego należy odróżnić raty (świadczenia) alimentacyjne. Są to określone świadczenia pieniężne płacone co miesiąc przez obowiązanego na rzecz uprawnionego. O ile obowiązek alimentacyjny wynika wprost z przepisów prawa, o tyle zakres świadczeń alimentacyjnych nie jest precyzyjnie określony w ustawie, która tylko wskazuje na kryteria określające ich zakres. Jeżeli uprawniony do otrzymania alimentów uważa, że obowiązany nie spełnia należycie swojego obowiązku, może wnieść do sądu pozew o zasądzenie alimentów w określonej wysokości. W takim przypadku obowiązany będzie musiał co miesiąc płacić świadczenia na rzecz uprawnionego.

Przedawnienie jest jednym z rodzajów tzn. dawności w prawie polskim, czyli grupy instytucji, które wiążą zmianę stosunków cywilnoprawnych wraz z upływem określonego czasu. Istota przedawnienia polega na tym, że dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia wobec wierzyciela. Innymi słowy, wierzyciel nie może skutecznie dochodzić w postępowaniu sądowym zaspokojenia swojego roszczenia. 

Przedawnienie alimentów dotyczy tylko rat alimentacyjnych. Nie jest możliwe przedawnienie samego obowiązku alimentacyjnego – on może jedynie wygasnąć w przypadkach określonych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Raty alimentacyjne przedawniają się osobno dla każdej z nich.

Co do zasady termin przedawnienia alimentów wynosi 3 lata od dnia ich wymagalności, czyli od dnia następującego po terminie płatności. Jeśli dłużnik jest obowiązany do zapłacenia alimentów do 10. dnia każdego następującego miesiąca, początkiem biegu terminu przedawnienia będzie zatem 11. dzień każdego następującego miesiąca.

Szczególne zasady przewidziano w odniesieniu alimentów od rodziców na rzecz dzieci. Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej.

W nauce prawa wskazuje się, że przedawnienie co do wymienionych roszczeń biegnie nie tylko wtedy, gdy władza rodzicielska nie przysługuje obojgu rodzicom, lecz także wówczas, gdy władza ta nie przysługuje tylko temu z nich, od którego dziecko dochodzi alimentów.

Do zawieszenia biegu przedawnienia dochodzi nawet wówczas, gdy sąd powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej tylko jednemu z rodziców, a ograniczył władzę drugiego do określonych obowiązków i uprawnień.

Skoro władza rodzicielska ustaje wraz z osiągnięciem pełnoletności, to co do zasady bieg przedawnienia alimentów rozpocznie się w dniu ukończenia 18. roku życia, a więc zaległe raty alimentacyjne przedawnią się wraz z ukończeniem 21. roku życia. Ze względu na nakaz odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego o przedawnieniu stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu, jak również stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd roszczenia alimentacyjne obejmujące świadczenia okresowe przedawniają się z upływem lat 3.

Inaczej jest natomiast w przypadku świadczeń alimentacyjnych, które nie wynikają z orzeczenia sądu. W takim przypadku brak ich dochodzenia powoduje sukcesywne wygasanie. Ze względu na charakter świadczeń alimentacyjnych, które służą zaspokojeniu bieżących potrzeb, nie jest możliwe dochodzenie świadczeń zaległych, ponieważ te nie będą spełniać swojej funkcji.

Wyjątek od tej zasady przewiduje Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgodnie z art. 137 § 2 niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty sąd uwzględnia, zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. Teoretycznie możliwe jest więc dochodzenie zaległych świadczeń niewynikających z orzeczenia sądu, o ile zostanie wykazany brak zaspokojenia potrzeb uprawnionego.

Przerwanie biegu przedawnienia alimentów

Przerwanie biegu przedawnienia oznacza, że zaczyna ono biec na nowo i termin należy liczyć od początku. W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem albo przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone. Kodeks cywilny określa, że bieg przedawnienia, w tym przedawnienia świadczeń alimentacyjnych, przerywa się:

1. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
3. przez wszczęcie mediacji.

Należy przy tym podkreślić, że od 30 czerwca 2022 r. wszczęcie mediacji nie będzie powodowało przerwania biegu przedawnienia, lecz jedynie jego zawieszenie – na czas trwania mediacji.

Przedawnienie roszczeń funduszu alimentacyjnego wobec dłużnika alimentacyjnego o zapłatę zaległych świadczeń 

Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz Kodeksu cywilnego nie znajdują zastosowania do wypłaty świadczeń przez fundusz alimentacyjny. Tym samym nie regulują kwestii przedawnienia roszczenia o zwrot wypłaconych świadczeń na rzecz osoby uprawnionej. Nie istnieją także inne przepisy, które odnosiłyby się do przedawnienia takiego roszczenia.

Sądy administracyjne stoją konsekwentnie na stanowisku, że nie ma przedawnienia roszczeń o zwrot przez dłużnika alimentacyjnego należności z tytułu otrzymanych przez osobę uprawnioną świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Wobec braku przepisów ustanawiających przedawnienie dochodzenia wykonania określonych obowiązków o charakterze administracyjnoprawnym uznać należy, iż roszczenie o wykonanie takiego obowiązku przedawnieniu nie ulega (tak m.in. WSA w Poznaniu w wyroku z 29.10.2015 r., sygn. akt II SA/Po 639/15).