Rozwód a fałszywe oskarżenia

Decyzja o rozwodzie bywa nieuchronna. Jedną z najczęstszych przyczyn rozpadu związku jest tzw. niezgodność charakterów, objawiająca się zanikiem wspólnych tematów do rozmów, coraz częstszymi sprzeczkami, niemożnością porozumienia się w podstawowych sprawach życia codziennego. Do rozstania prowadzą również zdrada, uzależnienia małżonków czy nieprzyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny. Niezależnie od przyczyny rozkładu pożycia, sposób przebiegu postępowania rozwodowego w znacznej mierze zależy od nastawienia małżonków i natężenia ewentualnego konfliktu istniejącego między nimi. Niestety w obliczu rozstania małżonkowie często przybierają niemoralną postawę i kierowani chęcią zemsty czy uczuciem rozgoryczenia gotowi są do oczerniania współmałżonka przed sądem poprzez formułowanie nieprawdziwych oskarżeń. Jakie są najczęściej formułowane zarzuty? Czy strona oskarżająca może ponieść odpowiedzialność za swoje działania? Jak radzić sobie z fałszywymi oskarżeniami?

O co oskarża małżonek?

Jakie nieprawdziwe zarzuty może formułować małżonek, aby wdrożyć do procesu swoją taktykę działania i osiągnąć orzeczenie sądowe o pożądanej przez siebie treści?

1. Znęcanie się

Przestępstwo znęcania się określone zostało w art. 207 kodeks karnego. Przepis ten obejmuje zarówno znęcanie się fizyczne, jak i psychiczne, nad osobą, która pozostaje w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lutego 2003 r. , sygn. akt: IV KKN 312/99, pojęcie „znęcania się” zawiera w sobie istnienie przewagi sprawcy nad osobą pokrzywdzoną, której nie może się ona przeciwstawić lub może to uczynić w niewielkim stopniu. Sąd podkreślił, że nie jest zatem możliwe wzajemne znęcanie się nad sobą małżonków w tym samym czasie. Co istotne, ocena czy dane zachowanie jest znęcaniem się, wywołującym cierpienie psychiczne ofiary, powinna mieć charakter obiektywny, nie może być uzasadniona wyłącznie subiektywnymi odczuciami pokrzywdzonego. Nadto SN podkreślił, że za znęcanie się nie można uznać zachowania sprawcy, które nie powoduje u ofiary poważnego cierpienia moralnego. Stawiając zarzut znęcania się, zwłaszcza psychicznego, oskarżający małżonek może w szczególności wykorzystać okoliczność częstych kłótni ze współmałżonkiem. Kłamliwe stwierdzenia o wszczynaniu awantur, stosowaniu poniżających, upokarzających słów, agresywnych zachowań werbalnych i pozawerbalnych małżonka, w połączeniu z przekonującą grą aktorską strony oskarżającej mogą wpłynąć na rozstrzygniecie sądu.

• Uporczywe nękanie

Uporczywe nękanie, w języku angielskim określane jako stalking, to w świetle polskiego kodeksu karnego zachowanie wymierzone w daną osobę lub osobę jej najbliższą, wzbudzające uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie naruszające prywatność. Zasadniczo uporczywe nękanie przybiera postać działań powtarzalnych, podejmowanych przez dłuższy czas. Może to być nieustępliwe słanie listów, prezentów, sms-ów, notoryczne wystawanie pod miejscem pracy czy zamieszkania, fotografowanie bądź nagrywanie nękanej osoby. Osoba, w którą wymierzone są działania stalkera czuję się napastowana, towarzyszyć może jej nieustanna obawa o ewentualne dalsze kroki sprawcy, dochodzi do zaburzeń w poczuciu komfortu psychicznego ofiary. Nieistotna pozostaje motywacja działania sprawcy, prawnie irrelewantne jest to, czy nękanie wynika z chęci zemsty, uczucia nienawiści, miłości bądź tęsknoty.

W czasie sprawy o rozwód zarzut stalkingu może pojawić się np. gdy jedno z małżonków podejmuje wielokrotne próby skontaktowania się z drugim współmałżonkiem w celu omówienia szczegółów rozstania czy próby nawiązania kontaktu z dzieckiem. Takie zachowania, oczywiście przedstawione w odpowiedni sposób, znacznie wyolbrzymione pod względem częstotliwości i nacechowania złymi intencjami „sprawcy”, mogą stać się podstawą fałszywego oskarżenia o nękanie.

• Groźba karalna

Na gruncie polskiej ustawy karnej groźba karalna to grożenie innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej. Dla realizacji znamion tego czynu konieczne jest, aby u ofiary wzbudzić uzasadnioną obawę, iż groźba zostanie spełniona. Jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2017 r., sygn. akt: V KK 372/16, uzasadniona obawa musi mieć obiektywną podstawę – nie wystarcza to, że pokrzywdzony oświadczy, iż obawiał się spełnienia groźby. Konieczne jest dokonanie oceny, czy jego przekonanie (odczucie) miało obiektywne podstawy w ustalonych okolicznościach. Taka obiektywizacja, przeprowadzona z uwzględnieniem osobowości pokrzywdzonego oraz okoliczności zdarzenia, ma prowadzić do stwierdzenia, iż każdy przeciętny człowiek o podobnej osobowości, cechach psychiki, intelektu co pokrzywdzony, w ustalonych okolicznościach, uwzględniając także wcześniejsze ewentualne relacje pomiędzy oskarżonym a pokrzywdzonym, towarzyszące wypowiedziom zachowania, uznałby groźbę za rzeczywistą i wzbudzającą obawę jej spełnienia. Podkreślić należy, że groźba nie musi przybrać formy werbalnej – może to być także gest czy obraz.

W sprawie o rozwód fałszywy zarzut gróźb karanych, które miałoby stosować jedno z małżonków, często może być połączony z równie nieprawdziwym oskarżeniem o znęcaniu się. Nierzadko podczas awantur, w których padają mocno uwłaczające słowa, dochodzi także do stosowania gróźb pozbawienia życia czy dokonania uszczerbku na zdrowiu. Zdesperowany małżonek, który za wszelką cenę dąży do pociągnięcia współmałżonka do odpowiedzialności, prawdopodobnie będzie starać się jak „najbarwniej” opisać rzekomo dramatyczną codzienność u boku drugiej strony procesu, która obejmować miałaby również groźby karalne wyrażane w czasie kłótni małżeńskich.

• Zgwałcenie i molestowanie seksualne

Więź fizyczna między małżonkami oraz współżycie to jeden z fundamentów małżeństwa. Jeśli jednak jedno z małżonków odmawia współżycia, doprowadzenie do obcowania przez drugą stronę z użyciem przemocy, groźby bezprawnej czy podstępu nie mogłoby pozostać bezkarne. Jednakże zarzut zgwałcenia w ramach postępowania rozwodowego często mija się z faktami. Nieprawdziwe oskarżenie o zgwałcenie jest szczególnie dotkliwe dla rzekomego sprawcy. Zgwałcenie, poza tym, że jest czynem zagrożonym karą pozbawienia wolności, to przede wszystkim w sposób szczególny stygmatyzuje oskarżonego w społeczeństwie. Fałszywy zarzut o tej treści, nawet jeśli nie dojdzie do (niesłusznego) skazania, może na zawsze skalać dobre imię oskarżanego małżonka.

Jeszcze bardziej bezwzględne i okrutne jest formułowanie zarzutów molestowania seksualnego dziecka. Niewątpliwie osobą najbardziej pokrzywdzoną w takich okolicznościach jest dziecko, które staje się narzędziem oskarżającego małżonka do osiągnięcia wyznaczonego celu. Aby zrealizować obraną strategię działania rodzic jest gotów wpoić kilkuletniemu dziecku, że było wykorzystywane przez drugiego rodzica. Może się to odbyć przez wielokrotne powtarzanie małoletniemu, że było dotykane tam, gdzie nie powinno, poddawane czynnościom, które nie powinny mieć miejsca. Rodzic będzie to powtarzać tak długo, aż dziecko uwierzy w to, że została mu wyrządzona krzywda. Oskarżenie o molestowanie seksualne dziecka jeszcze bardziej niż zarzut zgwałcenia poniża i upokarza małżonka, nadto gwarantuje drogę przez mękę w zakładzie karnym, jeśli dojdzie do skazania. Bezdyskusyjny jest również destrukcyjny wpływ takiego zarzutu dla samej relacji dziecka z oskarżonym rodzicem.

• Kradzież i przywłaszczenie

W czasie sprawy o rozwód można spotkać się również z fałszywym zarzutem kradzieży lub przywłaszczenia majątku. Jeśli między małżonkami obowiązuje ustrój wspólności majątkowej, podjęcie działań przez jednego z małżonków wobec przedmiotów wspólnych w sposób, który świadczy raczej o traktowaniu ich jako jego wyłącznej własności, może wypełniać znamiona kradzieży lub przywłaszczenia, zależnie od okoliczności sprawy. Jeżeli rzecz znajduje się we władztwie pokrzywdzonego, zachodzi kradzież, zaś jeżeli włada nią sprawca – przywłaszczenie. Często spotykanym zarzutem jest przywłaszczenie pieniędzy ulokowanych na wspólnym koncie przez jednego z małżonków. Kluczowe staje się wówczas udowodnienie przez małżonka, który wypłacił pieniądze, że pobranie środków nie stanowiło wyrazu traktowania ich jako swojej wyłącznej własności. Trudniejsze dla oskarżającego staje się udowodnienie kradzieży czy przywłaszczenia, jeśli między małżonkami obowiązuje ustrój rozdzielności majątkowej. Wówczas łatwiej można określić, jakie składniki wchodzą do majątku każdego z małżonków, a fakt ewentualnego przestępstwa przeciwko mieniu współmałżonka jest bardziej wyrazisty i jednoznaczny.

Po co oskarżać małżonka?

Jakimi pobudkami kieruje się małżonek, który w procesie o rozwód odwołuje się do fałszywych i krzywdzących oskarżeń pod adresem współmałżonka? Jednym z powodów może być zemsta za sam fakt wniesienia pozwu o rozwód przez drugą stroną, kierowanie się negatywnymi emocjami wywołanymi takim działaniem partnera. Przede wszystkim jednak, jeśli małżonkowie nie złożą zgodnych wniosków w przedmiocie nieorzekania o winie rozkładu pożycia przez sąd, konieczne staje się rozstrzygnięcie, kto zawinił. Niewykluczone, że małżonek będzie wnosić o orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy drugiego małżonka. W takiej sprawie istnieje szczególnie wysokie prawdopodobieństwa kreowania fałszywych oskarżeń, które mają być pomocne w wydaniu przez sąd pożądanego rozstrzygnięcia. Niewątpliwie takie okoliczności, jak nękanie, grożenie, czy zgwałcenie mogą doprowadzić do orzeczenia o wyłącznej winie drugiego małżonka.

Jak się bronić?

Przy wskazanych możliwych fałszywych oskarżeniach, z jakimi można spotkać się w czasie postępowania rozwodowego, wydaje się, że odpieranie ich to walka „słowo przeciwko słowu”. O ile oskarżana strona rzeczywiście nie dopuściła się przestępstwa, o tyle trudniej oskarżycielowi będzie wykazać rzekome popełnienie czynu zabronionego z uwagi na brak dowodów. Dla broniącego się małżonka kluczowe staje się zebranie środków dowodowych i znalezienie jak najszerszego grona świadków, którzy zaświadczą o nienagannym postępowaniu oskarżanego.

Warto podkreślić, że małżonek kreujący nieprawdziwe zarzuty pod adresem współmałżonka powinien mieć na uwadze, że sam może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Zgodnie z kodeksem karnym, kto przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie czynu zabronionego podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.